«توصیه های مهم در زمان آلودگی هوا»

 

مقدمه: 

   پدیده گرد وغبار در مناطقی از دنیا که دچار خشکسالی هستند دیده می شود و با توجه به این که خشکسالی رو به افزایش بوده و کشور ما هم دارای مناطق خشک زیادی می باشد، احتمال وقوع طوفان های گرد و غبار در شهرهای مختلف کشور ایران زیاد می باشد. با توجه به اینکه گرد و غبار اثرات نامطلوبی بر سلامت افراد جامعه دارد و هم چنین، سبب اختلال در زندگی روزمره انسان ها حتی افراد سالم می گردد، لذا

پیشگیری و کنترل عوارض سلامتی ناشی از گرد و غبار دارای اهمیت بالایی می باشد و به همین منظور ،مطالب ذیل در جهت آگاهی اولیه افراد و نحوه کاهش آسیب های احتمالی ناشی از پدیده گرد و غبار تهیه گردیده است .

 

گرد و غبار:

   گرد و غبارذرات ریز معلق در هوا هستند. این ذرات از منابع مختلف مثل خاک، آلودگی های شیمیایی ،آلودگی های باکتری و قارچی وارد هوا می گردند. برخی از این ذرات می توانند روزها تا هفته ها در هوا به صورت معلق باقی بمانند و یا توسط باد جابجا شوند. در نتیجه ،آلودگی ذرات تولید شده در یک منطقه می تواند مناطقی بسیار دورتر از هسته اولیه آلودگی را نیز درگیر سازد و کیفیت هوای مناطق دیگر را تحت تاثیر قرار دهد. 

 

ذرات گرد و غبار را بر اساس قطر اندازه تقسیم می کنند:

ذرات درشت:

   این ذرات قطری به اندازه 5/2 تا 10 میکرون داشته و ذرات درشت گرد و غبار را تشکیل می دهند. این ذرات عمدتاً در ابتدای ریه متوقف می شوند و نفوذ به قسمت های عمقی تر ریه ندارند. منشاء این ذرات، فعالیت های ساختمانی، جاده ها، مزارع و یا آتش سوزی ها می باشد.

ذرات ریز:

   قطر این ذرات 5/2 میکرون و کمتر بوده و به نظر می رسد که اثر منفی این ذرات بر سلامت انسان ها دارای اهمیت می باشد .ذرات دود و مه در این دسته قرار می گیرند.

ذرات بسیار ریز:

   این ذرات قطری کمتر از 100 نانومتر دارند و می توانند از بافت ریه وارد جریان خون شوند. از آنجا که این ذرات وارد گردش خون می شوند اثرات آنها بیشتر و عمیق تر بوده و آسیب های ناشی از این ذرات نیاز به بررسی های بیشتر دارند. 

میزان آلودگی هوا ،در مکان هایی از مناطق شهری نظیر خیابان های شلوغ و مناطق صنعتی بیشتر است.  

ذرات ریز در فضای باز می توانند به راحتی وارد فضای خانه ها شوند و به همین خاطر غلظت بالای آلودگی هوای بیرون سبب آلوده شدن هوای داخل خانه می گردد.

 

منابع آلوده کننده هوا: 

   منابع آلوده کننده هوا مختلف بوده و شامل سوخت های فسیلی، کارخانه ها و صنایع شیمیایی، آلوده کننده های داخل ساختمانی و ضایعات کشاورزی و صنعتی می باشند. آلوده کننده های شیمیایی هوا به اختصار در ذیل توضیح داده می شوند:

اُزُن (₃(O: این ماده، گازی اکسید کننده است که حلالیت کمی در آب دارد و مواجهه با آن سبب آسیب با درجات مختلف از حساسیت پوستی تا آسیب ریوی می گردد.

مونوکسید کربن (CO): این ماده از احتراق ناقص سوخت های فسیلی تولید می شود و افزایش آن سبب افزایش گرمای طبیعت می گردد. هم چنین ،مواجهه با غلظت های مختلف مونوکسید کربن سبب مسمومیت با درجات مختلف می گردد.

دی اکسید گوگرد )₂SO(: این گاز از احتراق سوخت های فسیلی حاوی گوگرد و ذوب سنگ های

معدنی حاوی گوگرد تولید می شود .باران های اسیدی عمدتاً حاوی مقدار بالاتری از این ماده هستند و افرادی که در معرض این آلاینده قرار می گیرند ممکن است علایم تنفسی را تجربه کنند.

دی اکسید نیتروژن )₂NO(: این گاز در اثر ترافیک جاده ها و احتراق سوخت های فسیلی تولید می شود.و وجود آن در هوا به تشکیل باران اسیدی کمک می کند.

سرب )Lead(: آلودگی سرب موجود در هوا با حذف سرب از بنزین کاهش یافته است .

ترکیبات هیدروکربن آرماتیک )Aromatic hydrocarbon(: این ترکیبات از طریق سوخت ناقص مواد آلی مانند موارد آتش سوزی جنگل، پخت و پز تولید می شود تماس مداوم با این ترکیبات خطرناک می باشد.

ترکیبات معطر فرار )Volatile organic compounds(: این ترکیبات مانند تولوئن، بنزن، اتیل بنزن و زایلن اثرات نامطلوبی بر سلامت دارند .مواجهه با این مواد در کوتاه مدت باعث تحریک چشم و گلو و طولانی مدت سبب واکنش سمی می گردند.

دیوکسین )Dioxin(: دیوکسین ها از فرآیندهای صنعتی تولید می شوند و در غذاهایی مانند گوشت و لبنیات و ماهی و به ویژه در بافت چربی حیوانات تجمع می یابند.  مواجهه کوتاه مدت با این ترکیبات سبب افزایش لکه ها و ضایعات پوستی می گردد و مواجهه طولانی مدت سبب آسیب های بیشتر می گردند.

گازهای شیمیایی: گازهای شیمیایی می توانند ریه را تحریک کنند و تنفس عمیق سبب درگیری قسمت های انتهایی ریه می گردد. ساده ترین مثال در این مورد زمانی اتفاق می افتد که فردی محلول جوهر نمک را با پاک کننده های حاوی سفید کننده مخلوط می کند و گاز کلر آزاد شده ،وارد فضا می گردد. مواجهه افراد با این گاز در فضای بسته قطعا سبب آسیب های با درجات مختلف به ریه می گردد.

بریلیوم: بریلیوم در صنایع تولید آلیاژ بریلیم، ماشینکاری آلیاژهای فلزی، الکترونیک، مخابرات، ساخت سلاح هسته ای، دفاع، هواپیما، خودروسازی، هوا فضا و ضایعات فلزی استفاده می شود .مشکلات ریوی در افرادی که به این ماده حساس هستند، بروز می کند. در این افراد ریه علمکرد طبیعی خود را از دست می دهد .

آزبست: آزبست نوعی ماده شیمیایی است که در صنایع ساختمانی کاربرد دارد و در معرض قرار گرفتن با آن سبب ورود ذرات آزبست به ریه و ایجاد علایم خس خس و سرفه می شود .

بیماری های ساختمان: مخازن سیستم تهویه می توانند آلوده به باکتری و قارچ باشند که سبب عفونت های تنفسی می گردند. این مشکل با نگهداری خوب سیستم های تهویه جلوگیری می شود .افراد مبتلا به آلرژی و حساس ممکن است علایم شدیدتری را تجربه کنند.

نقش ذرات در ایجاد بیماری:

   ذرات با اندازه درشت و متوسط عمدتاً در ابتدای مجاری تنفسی متوقف شده و رسوب می کنند. این رسوب ممکن است سبب تحریک چشم، بینی ،سرفه و تنگی نفس گردد. از طرف دیگر، افزایش میزان رسوب ذرات در دستگاه تنفس و عدم خارج شدن این مواد توسط خلط سبب افزایش آسیب ریوی می گردد .در این افراد ترک سیگار و عوامل آسیب زننده کمک زیادی در کاهش میزان آسیب دارد )1(.   

   از طرف دیگر ،مواجهه طولانی مدت با ذرات ریز موجود در گرد و غبار سبب بروز آسیب های بیشتر بر اندام های داخلی به خصوص سیستم تنفسی و قلبی عروقی می گردد. ذرات آلوده کننده در مواجهه های طولانی مدت باعث استرس اکسیداتیو در بافت می شوند که به دنبال آن سبب ایجاد گونه های فعال اکسیژن و نیتروژن و ایجاد التهاب های سلولی می گردند. افزایش تعداد التهاب های سلولی و مجاورت مداوم در برابر عوامل آسیب زننده سبب افزایش سطح و عمق آسیب می گردد.

   با توجه به مطالب فوق کاهش میزان و مدت مواجهه با عوامل آسیب زننده یکی از راهکارهای موثر برای کاهش آسیب ها می باشد )2(.  

 

 

 

 

 

 

شاخص های آلودگی هوا:

میزان آلودگی هوا بر اساس غلظت ذرات در متر مکعب هوا محاسبه می شود و درجه بندی های مختلف کیفیت هوا بر اساس غلظت انجام می گردد. که در جدول ذیل به صورت خلاصه ذکر شده است:

 

توصیه های لازم		کیفیت هوا	نوع هوا	میزان آلودگی
		کیفیت هوا خوب است	خوب	50-0
افراد خیلی حساس از فعالیت های سنگین خودداری کنند.		کیفیت هوا قابل قبول است.	متوسط	100-51
افراد مبتلا به بیماری های قلبی یا ریوی، سالمندان و کودکان فعالیت های سنگین بیرون از منزل را کاهش دهند.		این هوا برای عموم افراد قابل قبول است ولی درافراد حساس احتیاطات لازم است.	غیر سالم برای افراد حساس	150-101
افراد مبتلا به بیماری های قلبی یا ریوی، سالمندان و کودکان فعالیت های سنگین بیرون از منزل را کاهش دهند.  افراد عادی نیز فعالیت های سنگین بیرون از منزل را کاهش دهند.	 	بعضی از افراد عادی ممکن است دچار مشکل شوند.	غیر سالم	200-151
افراد مبتلا به بیماری های قلبی یا ریوی، سالمندان و کودکان ازهرگونه فعالیت بیرون از منزل را خودداری کنند.  افراد عادی نیز از فعالیت های سنگین بیرون از منزل خودداری کنند.	 	این هوا برای عموم افراد خطرات سلامتی را به دنبال دارد.	خیلی غیر سالم	300-201
افراد مبتلا به بیماری های قلبی یا ریوی، سالمندان و کودکان از منزل خارج نشوند و فعالیت های خود را در منزل به حداقل برسانند.  افراد عادی باید از فعالیت های طولانی و سنگین بیرون از منزل خودداری کنند.	 	شرایط خطرناک برای عموم افراد	خطرناک	<301

 

 

 

توصیه های کلی:

1. اگرچه آلایندههای هوای محیط مانند ذرات معلق، اُزُن و سایر گازها در داخل خانه از فضای بیرون وارد می شوند ولی غلظت آن ها در داخل خانه نسبت به بیرون کمتر است به همین دلیل ،ماندن در خانه

برای افراد آسیب پذیر به عنوان یک راه کار اولیه و مهم برای کاهش عوارض گرد و غبار مطرح می گردد.  

2. بستن پنجره ها برای کنترل کردن هوای داخل خانه و وارد نشدن آلودگی هوای بیرون نیز توصیه می شود. در عین حال باید به افراد توصیه کرد که آلوده کننده های داخلی مثل سیگار، پخت و پز، سوزاندن چوب ممکن است هوای داخل خانه را بسیار آلوده کنند. هم چنین ،استفاده از فیلتر های هوا می توانند ذرات معلق درشت موجود در هوای داخل خانه را به حداقل برسانند.
3. فعالیت بدنی سبب افزایش ورود هوا به ریه و افزایش ورود آلودگی های موجود در هوا به ریه می شود به همین دلیل ،در افراد حساس و آسیب پذیر ورزش و دوچرخه سواری باید در مکان هایی که آلودگی هوای کمتری دارند انجام شود. از طرف دیگر ،بخش قابل توجهی از آلودگی محیط از طریق رفت و آمد به افراد منتقل می شود. به همین خاطر ،برای انجام ورزش یا پیاده روی حداقل مکان هایی با فاصله 500 متر از جاده های شلوغ بهتر است ،انتخاب شود )3(.
4. در انتها باید اشاره کرد که کودکان، بیماران قلبی عروقی، دیابت، مبتلایان به نارسایی های تنفسی و افراد مسن به عنوان افراد حساس در نظر گرفته می شوند )4(.

 

راهکارهای فردی برای پیشگیری از آسیب های گرد و غبار:

• در محیط های آلوده به ذرات گرد و غبار ترجیحاً از ماسک استفاده شود.
• در محیط های آلوده به ذرات گرد و غبار و گازهای شیمیایی حتما از ماسک های مخصوص و مناسب استفاده شود .
• از کشیدن سیگار در فضای بسته و کنار یک فرد حساس خودداری گردد.
• کودکان، بیماران مبتلا به ناراحتی های قلبی عروقی، نارسایی های تنفسی و افراد مسن به عنوان افراد حساس به آلودگی هوا در نظر گرفته می شوند. به این افراد توصیه می گردد در هنگام آلودگی هوا در محیط خانه بمانند و از انجام ورزش یا پیاده روی در فضای باز خودداری کنند.
• حتی المقدور کودکان را در منزل نگه دارید و درها و پنجره ها را بسته نگاه دارید و اگر کودک شما ناراحتی تنفسی و آسم دارد، بیرون از منزل نروید، زیرا استنشاق هوای آلوده، سرعت ابتلا به آسم را در کودکان افزایش می دهد.
• در صورت بروز علایم تنفسی و یا قلبی شدید به یک مرکز درمانی مراجعه گردد .
• بارش های بعد از آلودگی هوا معمولا حاوی مواد شیمیایی مضر موجود در هوا هستند بهتر است افراد حساس در تماس مستقیم با این بارش ها نباشند.
• محیط های داخل خانه نسبت به بیرون، آلودگی کمتری را نشان می دهد .استفاده از تصفیه هوای مرکزی می تواند سطح آلاینده ها را کاهش دهد .
• استفاده از گیاهان دارویی باید مطالعات بیشتری انجام گردد. ولی بعضی از گیاهان دارای اثرات مفید می باشند )2(.
• یکی از مهمترین مشکلات در آلودگی هوا مسمومیت با سرب است:
  • غلظت سرب در خون ساکنین شهرها بیشتر از حاشیه شهرها و بیشتر از روستاها است.
  • علایم مسمومیت مزمن با سرب، تورم لثه با خطوط آبی روی لثه ها، احساس طعم فلزی در دهان، ترومبوز عروق مغزی و انسفالوپاتی ناشی از آن، کاهش قدرت یادگیری و حافظه، هوش پایین، اختلالات رفتاری، لرزش، قولنج روده ای، درد عضلانی، افزایش فشار خونی، کم خونی، کاهش تعداد اسپرم و ناباروری می باشد.
  • کودکان نسبت به صدمات ناشی از سمیت عصبی مسمومیت با سرب بسیار حساس هستند و گاهی اوقات صدمات عصبی ناشی از سرب در کودکان برگشت ناپذیر است.
  • اصلی ترین عوارض سوء سرب در تکامل سیستم عصبی کودکان و بهره هوشی کودک بروز مینماید.
  • تماس با مقادیر بالای سرب در زنان باردار می تواند منجر به سقط جنین، مرده زایی، زایمان زودرس و تولد نوزاد کم وزن و حتی ناقص شود.
• توصیه های غذایی در هنگام آلودگی هوا:
  • برای جلوگیری از آسیب های احتمالی دراز مدت از میوه و غذاهای سالم و حاوی ویتامین سی استفاده گردد.
  • بهتر است در زمان آلودگی هوا از لبنیات بیشتر استفاده کنید تا اثرات مخرب هوای آلوده کاهش پیدا کند.
  • مواد غذایی سرشار از ویتامین E مانند گردو، بادام، زیتون، جوانه گندم، جگر و سبزیجات دارای برگ سبز مصرف کنید.
  • مواد غذایی سرشار از ویتامین D مانند شیر، کره و زرده تخم مرغ را در برنامه غذایی روزانه تان بگنجانید.
  • مصرف تنقلات کم ارزش مثل چیپس و پفک، سوسیس ،کالباس و نوشابه های گازدار را کاملاً حذف نمایید، زیرا استفاده از تنقلات کم ارزش باعث اختلال جذب عناصر مفید در بدن می شوند و میتوانند اثرات سوء آلودگی هوا را دوچندان کنند.

 

راهکارهای اجتماعی برای کاهش آسیب های ناشی گرد و غبار:

• محیط اطراف خود را به طور کامل تمیز کنید.
• در مصرف انرژی در خانه صرفه جویی کنید.
• حتی اگر پیش بینی هوا سبز است، باز هم تا جایی که می توانید طوری برنامه ریزی کنید تا در اوقاتی که ترافیک سنگین است ، در اتوبان یا مکان های شلوغ نباشید.
• تا جایی که میتوانید از وسایل نقلیه شخصی خود استفاده نکنید و استفاده از وسایل نقلیه عمومی، پیاده روی و دوچرخه سواری را جایگزین آن کنید.
• از سوزاندن برگ ها و مواد زائد خودداری کنید.
• زمانی که سطح آلودگی بالاست ازخانه بیرون نروید. و فعالیت های روزانه را در زمانی که آلودگی کم است انجام دهید.
• گیاهان خانگی و آپارتمانی را وارد زندگی خود کنید .با کاشتن گیاهان سبز به بهبود و افزایش کیفیت هوا کمک کنید.

 

نتیجه گیری:

آلودگی هوا بر سلامت تعداد زیادی از افراد را تحت تاثیر قرار می دهد و سبب آسیب های ریوی و قلبی عروقی می گردد. با توجه به گسترش بیابان زایی و افزایش بحران های گرد و غبارمیزان بروز این آسیب ها بیشتر خواهد شد و می توان گفت افزایش آگاهی و رعایت احتیاطات فردی و اجتماعی دارای اهمیت می باشد.

 

منابع:

 

1. Li X, Liu X. Effects of PM2.5 on Chronic Airway Diseases: A Review of Research Progress.

Atmosphere. 2021;12(8):1068.

2. Jiang X-Q, Mei X-D, Feng D. Air pollution and chronic airway diseases: what should people know and do? J Thorac Dis. 2016;8(1):E31-E40.
3. Carlsten C, Salvi S, Wong GWK, Chung KF. Personal strategies to minimise effects of air pollution on respiratory health: advice for providers, patients and the public. The European respiratory journal. 2020;55(6).
4. Laumbach R, Meng Q, Kipen H. What can individuals do to reduce personal health risks

from air pollution? J Thorac Dis. 2015;7(1):96-.701