همزمان با بروز چالش‌های ناشی از جنگ تحمیلی و آسیب‌های وارده به سلامت روان افراد، دانشگاه علوم پزشکی مشهد با تشکیل “کمیته سلامت روان در بحران” گام‌های مؤثری برای مواجهه با این معضل برداشته است. دکتر فرشاد شیبانی، دبیر این کارگروه، جزئیات اقدامات این کمیته از جمله برگزاری کارگاه‌های کمک‌های اولیه روانشناختی و راهکارهای افزایش تاب‌آوری در جامعه دانشگاهی را تشریح کرد. وب‌دا این امکان را یافت که برای دقایقی با این استاد گرانقدر به گفت‌وگو بنشیند.
وب دا:ضمن خیر مقدم خدمت شما استاد گرانقدر لطفاً بیوگرافی از خود عنوان بفرمایید.
با عرض سلام و ادب خدمت شما عزیزان. بنده دکتر فرشاد شیبانی، روانشناس بالینی و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد هستم. بسیار خرسندم که این فرصت فراهم شد تا دقایقی را با شما صحبت کنم
وب دا:لطفاً در خصوص تأثیر بحران جنگ بر سلامت روان توضیحی بفرمایید.
متأسفانه روزهای سختی را پشت سر گذاشتیم؛ روزهایی که جنگی ناخواسته به ما تحمیل شد و رژیم اشغالگر قدس به کشور عزیزمان حمله کرد. این وقایع سبب شد تا سلامت روان بسیاری از افراد دچار آسیب شود و هیجانات و احساسات متفاوتی نظیر نگرانی و ترس را تجربه کنند. این واکنش‌های هیجانی کاملاً قابل درک و طبیعی است. آنچه در این میان حائز اهمیت بود، این است که آسیب‌دیدگان لزوماً نظامیان نبودند، بلکه افراد بی‌گناه، کودکان و زنان نیز در این جنایات به شهادت رسیدند. مشاهده و شنیدن اخبار این شرایط ناگوار، می‌تواند برای هر فردی دلهره‌آور و نگران‌کننده باشد. نکته دیگر این است که زمان پایان این وضعیت نامعلوم بود، هرچند اکنون آتش‌بس اعلام شده است با این حال، ما از آینده به طور کامل بی‌خبر هستیم و امیدواریم روزهای خوبی در پیش داشته باشیم و این‌گونه تنش‌ها و جراحات، که به امید عدم حملات مجدد است، کاهش یابد.
وب دا :لطفاً بفرمایید به منظور حفظ سلامت روان در شرایط بحران چه اقداماتی صورت گرفت.
در این ایام، حفظ سلامت روان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در همین راستا، کمیته‌ای تحت عنوان "کمیته سلامت روان در بحران"، زیر نظر گروه روانپزشکی و روانشناسی بالینی، از همان روزهای نخست آغاز به کار کرد. این کارگروه به سرعت فعالیت‌های خود را آغاز کرد و بنده افتخار دبیری آن را دارم. اساتید، دانشجویان و دستیاران بسیاری به صورت داوطلبانه به این کارگروه پیوستند. تاکنون جلسات متعددی برگزار کرده‌ایم که شامل تولید محتوا، پادکست و ویدئوهای آموزشی می‌شود. آموزش پرسنل و کارکنان نیز یکی دیگر از اهداف این کارگروه بوده که خوشبختانه محقق شده است. ما برای کارشناسان سلامت روان بیمارستان‌ها، سوپروایزرهای آموزشی و روانپزشکان بیمارستان‌های تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی مشهد، کارگاه "کمک‌های اولیه روانشناختی" را برگزار کردیم. این جلسه، فرصت مغتنمی برای همفکری در مورد چگونگی کمک به پرسنل و کادر سلامت و همچنین مردم جامعه در این روزها بود.
در ادامه، این کارگروه تصمیم گرفت کارگاه "سلامت روان در بحران و کمک‌های اولیه روانشناختی" را برای اساتید دانشگاه نیز برگزار کند و خوشبختانه با استقبال بسیار خوبی از سوی اساتید مواجه شد. جلسه بسیار مفیدی بود و در پایان نیز پرسش و پاسخ داشتیم.
وب دا : مهمترین علت ایجاد این کارگاه در دانشگاه به چه منظور بوده است؟
دغدغه اصلی من و بسیاری از همکارانم به عنوان هیأت علمی دانشگاه، چگونگی کمک به دانشجویان و افزایش تاب‌آوری آن‌ها در این وضعیت است. یکی از راهکارهایی که در این جلسه مطرح شد، برقراری ارتباط مؤثر با دانشجویان است. لازم است به نیازها و خواسته‌های آن‌ها توجه نشان دهیم و در این روزهای دشوار، جویای احوالشان باشیم. گاهی یک پیامک یا یک تماس کوتاه می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد. جلسات همفکری، هم‌اندیشی و هم‌صحبتی نیز می‌تواند به مدیریت بهتر استرس و تنظیم هیجانات افراد کمک کند.
وب دا: در خصوص این نارامی های روان آیا توصیه ای خاصی دارید؟
پذیرش هیجانات و واقع‌بینی در شرایط بحران
در کنار این‌ها، باید تلاش کنیم تا هیجانات خود را بپذیریم. به عنوان مثال، لغو امتحانات بسیاری از گروه‌های آموزشی و عدم قطعیت در مورد زمان برگزاری آن‌ها، باعث نگرانی و کاهش عملکرد تحصیلی دانشجویان شده است؛ آن‌ها دیگر مانند گذشته نمی‌توانند بر درس خواندن تمرکز کنند. این وضعیت کاملاً طبیعی است و من به عنوان یک استاد آن را تأیید می‌کنم. همچنین، باید دانشجویان را به واقع‌بینی نسبت به شرایط ترغیب کنیم. یعنی هم من به عنوان استاد، شرایط را آسان‌تر بگیرم و هم دانشجویان بپذیرند که شرایط سخت‌تر شده است و نیاز به زمان دارند تا دوباره به موقعیت قبلی خود بازگردند.
بحران به مثابه تهدید یا فرصت
زمانی که بحرانی این چنینی ایجاد می‌شود، دو دیدگاه وجود دارد: یکی دیدگاهی که آن را یک تهدید می‌داند و معتقد است که می‌تواند سلامت روان ما را به خطر اندازد. دیگری، دیدگاهی که آن را یک فرصت می‌بیند؛ فرصتی برای مجهزتر و توانمندتر شدن، و کسب مهارت‌های روانشناختی بیشتر نظیر مدیریت استرس، مدیریت بحران و کمک‌های اولیه روانشناختی. می‌توانیم بر روی این مهارت‌ها تمرکز کنیم و از شرایط پیش آمده به نفع خود بهره ببریم و آن را به عنوان یک فرصت قلمداد کنیم.
اهمیت حفظ روال عادی زندگی و انعطاف‌پذیری
انجام فعالیت‌های روزمره و حفظ روتین زندگی نیز بسیار کمک‌کننده است. بهتر است در این شرایط از روال عادی خود فاصله نگیریم، خواب کافی و مناسب داشته باشیم، تغذیه سالمی را رعایت کنیم، در کنار خانواده و دوستانمان باشیم و با آن‌ها صحبت کنیم. حتی کمک به دیگران، هرچند کوچک، می‌تواند به تضمین سلامت روان خودمان نیز کمک کند.
سخن آخر........
روزهای سختی که پشت سر گذاشتیم، ما را به این فکر انداخت که چگونه هیجانات خود را بهتر مدیریت کنیم. بخشی از این موضوع به مهارت‌های زندگی برمی‌گردد؛ اینکه بتوانیم مهارت‌های مختلف زندگی، از جمله مدیریت استرس و انعطاف‌پذیری را بیشتر تمرین و کسب کنیم. طبیعتاً شاید تا مدتی نتوانیم مانند روزهای قبل از جنگ تحمیلی باشیم. بنابراین، لازم است کمی انعطاف‌پذیر باشیم و بپذیریم که شرایط مقداری متفاوت شده است.
باور داشته باشید که:
"روشن‌روان عاشق از تیر شب ننالد،
داند که روز گردد روزی شب شبانا."
امیدوارم در هر کجا که هستید، شاد و تندرست باشید.